Ֆուտուրիզմ

    20-րդ դարը արվեստում թողնում  է տասնյակ իզմեր, սրանցից առաջինը ֆուտուրիզմն է`  ապագայի արվեստը:  Այն արվեստի ու գրականության մեջ ծագած ձևապաշտական ուղղություն է, որը ժխտում էր ռեալիզմը, հրաժարվում ամբողջ կուլտուրական ժառանգությունից ու իրեն ժամանակակից արվեստից և փորձում ստեղծել նոր ոճ, որն իբրև թե պետք է կործաներ բոլոր ավանդույթները և ավանդական արվեստի սկզբունքներն ու ոճերը:

Ջակոմո Բալլա. Վազող շան շարժումը. 1912թ.

    Ֆուտուրիզմը (լատ.` futur-ապագա, futurism-ապագայապաշություն) ավանգարդ արվեստի    շարժում է։ Այն հղացել է Իտալացի բանաստեղծ Ֆիլիպպո տոմազզո մարինետտին (<<Կարմիր շաքար>> պոեմի հեղինակ): 1909թ.   փետրվարի 20-ին Մարինետտին ֆրանսիական Լը Ֆիգարո հանդեսում հրապարակում է Ֆուտուրիզմի մանիֆեստը`ծնունդ տալով այս շարժմանը: Մանիֆեստը հայտարարում է  անցյալի վերջը և ապագայի արվեստի ծնունդը: Իսկ 1910թ. մարտի 3-ին Թուրինի Կեարելլա թատրոնում հրապարակվում է Ումբերտո Բոչչոնիի կազմած Ֆուտուրիստ նկարիչների մանիֆեստը, որը գրված էր իտալացի երիտասարդ ֆուտուրիստ նկարիչների համար: Մանիֆեստի հիմնական բբովանդակությունը  հետևյալն էր. "Մեր պոեզիայի գլխավոր տարրերն են լինելու քաջությունը, ըմբոստոթյունը և բողոքը. առանց ագրեսիայի գլուխգործոցներ չեն ստեղծվում": Ծրագրեր և մանիֆեստեր ֆուտուրիստներն ունեին ավելի շատ, քան ստեղծագործություններ: Օրինակներից են "Կալանենք արևի լույսը", "Մանիֆեստ "Մոնմարտրի" դեմ" և այլն:Մանիֆեստի մեջ մտնում էին հետևյալ կետերը` 

·         պետք է արհամարվեն նմանակման բոլոր ձևերը, իսկ ինքնատիպության բոլորձևերը պետք է փառաբանվեն

·         պետք է ապստամբել ներդաշնակություն և ճաշակ բառերի բռնակալության դեմ։ Այսպիսով պետք է ջախջախել Ռեմբրանդտի, Գոյայի և Ռոդենի աշխատանքները

·         արվեստի քննադատությունները կամ անօգուտ են, կամ վնասակար

·         պետք է ազատվել բոլոր հնացած և ծեծված թեմաներից և արտահայտել արդի կյանքի՝ պողպատի, արագության, հպարտության, տենդի հորձանուտը

·         խելագար մեղադրանքը, որ օգտագործվում էր նորարարներին լռեցնելու համար, պետք է համարել ազնվական և պատվաբեր տիտղոս

·         նկարչության մեջ կոմպլեմենտարիզմը բացարձակ անհրաժեշտություն է, ինչպես ազատ ոտանավորը պոեզիայում և պոլիֆոնիան երաժշտության մեջ

·         համընդհանուր դինամիզմը նկարչության մեջ պետք է ներկայացվի որպես դինամիկ զգայություն

·         անկեղծությունն ու անարատությունը, ավելի քան որևէ այլ որակ անհրաժեշտ են բնության նկարագրման համար

·         շարժումն ու լույսը քայքայում են մարմինների նյութականությունը

Ումբերտո Բոչչոնի. Ապստամբած քաղաքը

 Մարինետտին ասում էր. «Մեր մեջ եղած տարեցները 30 տարեկան են, մենք 10 տարվա ընթացքում պետք է կատարենք մեր հանձնարարությունը, քանի դեռ չի եկել նոր սերունդը և մեզ չի նետել աղբամանը…»: Նա չսխալվեց, քանի որ 10 տարի անց արդեն իրենց արվեստը չէր ընկալվում և չէր ընդունվում հասարակության կողմից:

    Արվեստի այս ուղղությունը ձևավորվում է Իտալիայում, և տարածում գտնում հատկապես Ռուսաստանում: Ռուս հայտնի ֆուտուրիստ արվեստագետներ էին Մայակովսկին, Խլեբնիկովը, Բենեդիկտ Լիվշիցը, Կռուչյոնիխը, Ելենա Գուռոն, Բուռլյուկ եղբայրները և այլք: Այս իզմը արվեստում մնում է մոտ 10 տարի, ինչպես 20-րդ դարի գրեթե բոլոր ուղղությունները, որոնք կայծակնային արագությամբ հաջորդում էին միմյանց: 1912թ. Փարիզում տեղի է ունենում այս ոճի նկարիչների առաջին խմբակային ցուցահանդեսը: Իտալիայում ֆուտուրիզմի առաջամարտիկներն են դառնում Կարլո Կարրան, Ջակոմո Բալլան, Ումբերտո Բոչչոնին, Ֆրանչեսկո Բալիլլա Պրատելլան, Լուիջի Ռուսսոլոն, Ջինո Սեվերինին, Ալֆրեդո Գաուրո Ամբրոզին: 

Ջակոմո Բալլա. Մոտոցիկլետի արագությունը. 1913թ.

   Ֆուտուրիստներին հետաքրքրում էր ոչ այնքան ստեղծագործության բովանդակությունը, որքան ֆորման: Նրանք մտածում էին նոր բառեր, ունեին գռեհիկ բառապաշար, փայլում էին պրոֆեսիոնալ տերմինների կիրառմամբ, ինչպես նաև փաստերի, պաստառների և աֆիշի <<լեզվի իմացությամբ>>: Ֆուտուրիզմին բնորոշ է ավանդական քերականությունից շեղումը. պոետը պետք է ազատ լիներ իր քերականության և ուղղագրության մեջ, պետ է կիրառեր ցանկացած բառ, որով կկարողանար արտահայտել իր մտքերը: Ինչ վերաբերում է կերպարվեստին, նրանք նկարում էին գնացք, ինքնաթիռ, մեքենաներ, մոտոցիկլետներ, այն, ինչ ստեղծել էր նոր քաղաքակրթությունը և այն ամենը, ինչը փառաբանում էր շարժումն ու ռիթմը: Մարինետտին ասում էր.  «Ջերմությունը, որը գալիս է մի կտոր փայտից կամ երկաթից, մեզ ավելի է հետաքրքրում, քանի ժպիտը և կնոջ արդյունքները»: Ֆուտուրիստները համարում էին, որ նոր արվեստը պետք է լինի հինը քանդող, կործանող: Նրանք փառաբանում էին պատերազմներն ու հեղափոխությունը` որպես զառամյալ աշխարհի նոր երիտասարդություն: Կարելի է ֆուտուրիզմը դիտարկել որպես նիցշեականության և կոմունիստական պարտիայի մանիֆեստի ինքնատիպ խառնուրդ:

Կառլո Կարրա. Թատրոնը լքելիս. 1909թ.

  Դինամիկան և շարժումը փոխարինելու էին եկել անցյալի ստատիկ ֆորմաներին, քարացած իրականությանը, իսկ կերպարվեստում` քանդակներին, հաստոցային գեղանկարչությանը և դիմանկարներին: Լուսանկարչական ապարատն ու տեսախցիկը լրացնելու էին աչքի և գեղանկարչության ոչ կատարյալ միջավայրում եղած բացերը: Ֆուտուրիզմի գլխավոր արտահայտչամիջոցները շարժումն են, արագությունը, էներգիան, ռոբոտացումն ու մեխանիզացումը, ինչը շատ նկարիչներ հաղորդում են բավականին պարզ արտահայտչամիջոցներով: "Շարժումը, որը մենք ուզում ենք արտահայտել կտավի վրա, չի լինի համաշխարհային դինամիզմի մի ակնթարթ, այն կլինի հենց դինամիկ զգացողություն",-ասում էին ֆուտուրիստները: Շարժումը պատկերվում էր շատ հեշտությամբ: Մեթոդը նման էր մուլտիպլիկատորների աշխատանքին: Նկարները նման են կադրերի: Բոլոր շարժումները ցույց են տրված մեկ կադրում: Ավելի ուշ այս շարժումը բերում է աբստրակցիոնիզմի /Ջակոմո Բալլա-"Արագություն. բնանկար", "Գիծ-արագություն"/:
 Ֆուտուրիստական գեղանկարչությանը բնորոշ է էներգիայով լեցուն կոմպոզիցիան, որտեղ ֆիգուրները կտրատված են, բաժանված անկյունների, աչքի են ընկնում տարբեր շարժումն ընդծող երկրաչափական ֆորմաներով` զիգզագով, գալարներով և այլն:

Ջինո Սեվերինի. Երկնագույն պարուհին

  Ֆուտուրիստական արվեստում պետք չէ փնտրել հոգեբանություն, խորություն, ներաշխարհ, զգացմունքներ: 1913թ. հրատարակվում է "Մեխանիկական արվեստի մանիսֆեստը": Սեվերինին և նրա համախոհները իրենց կտավներում մտցնում են մեխանիկական տարրեր` նմանաեցնելով գործերը ռոբոտների: Սակայն սա արդեն ֆուտուրիզմի մնացորդն էր և ոճը սկսում է դադարել գոյություն ունենալուց:  Ֆուտուրիզմն այս ոճի արվեստագետները համարում էին ապագայի արվեստը, սակայն նրանց գործունեությունից ընդամենը մի քանի տարի անց ապագայի արվեստն արդեն այլ ուղղության ստեղծագործություններն էին…այսպես էր լինում 20-րդ դարի արվեստի իզմերից գրեթե յուրաքանչյուրի հետ:

Դե եսիմ` Գ.Ն.