Ակրոպոլիսը
Հին Աթենքի սուրբ կենտրոնն է: Աթենքի բարգավաճման տարիներին այստեղ կառուցվել է հսկայական
ճարտարապետական համալիր, որի մեջ են մտնում աշխարհահռչակ տաճարներ Պարթենոնը, Էրեխտեոնը,
Արեոպագը, Աթենաս-Նիկայի տաճարը: Աթենական Ակրոպոլիսի կենտրոնը Պարթենոնն է` հին Հունաստանի
ամենամեծ տաճարներից մեկը` նվիրված Աթենաս աստվածուհուն:
 |
| Պարթենոնի դիրքը Ակրոպոլիսում,վերևի ռակուրսից |
Տաճարը կառուցվել է մ.թ.ա
447-437թթ. ճարտարապետներ Իկտինի և Կալիկրատեսի կողմից նախկին տաճարի հիմքի վրա, որը
դարձյալ նվիրված է եղել Աթենասին: Պարթենոնի ուրվագիծը իշխում է քաղաքի վրա: Այն հին
հունական տաճարի դասական օրինակ է, պերիպտերոս տիպի տաճար է, կենտրոնական մասը ամբողջությամբ
շրջապատված է սյուներով: Համաձայն հունական ճարտարապետության կանոնի` դիմացի սյունաշարի
սյուների քանակը պետ է 1-ով գերազանցի կողայինի սյուների թվի բազմապատիկին: Տվյալ դեպքում
ստացվում է 8 և 17:
 |
| Պարթենոնը դիմացից |
Սյուների այսպիսի դասավորվածությունը շինությանը տալիս է հարմոնիա
և յուրահատուկ տեսք: Ներքին աստիճանների երկայնքով մեկ տարածված է Պարթենոնի հայտնի
ֆրիզը: Նախկինում կարծում էին, թե ռելիեֆի
վրայի պատկերները տեսարաններ են Աթենասի ծննդյան արարողությունից` Պանաթեյից, որն անցկացվում
էր 4 տարի մեկ անգամ: Մեկ այլ վարկածի համաձայն` ֆրիզի վրա պատկերված են Մարաթոնյան
կռվի ժամանակ զոհված 192 հերոսներ: Ռելիեֆները պատմում են մարաթոնյան հերոսների անդրշիրիմյան
կյանքի մասին: Տաճարի պատերը շարված են մարմարով, մարմարից են նաև սյուները, կառնիզը,
ճակտոնները, ինչպես նաև քանդակային մասը: Տաճարի արևելյան ֆրանտոնը զարդարում էր «Աթենասի
ծնունդը» բազմաֆիգուր կոմպոզիցիան: Ըստ հունական դիցաբանության` Աթենասը` իմաստության
աստվածուհին, ծնվել է Զևսի գլխից և միանգամից
զրահավորված: Ֆրանտոնի ձախ կողմում արևի աստված Հելիոսն է, աջում` գիշերվա աստվածուհի
Սելենան:
Արևմտյան
ճակտոնին Աթենասի և Պոսեյդոնի մենամարտի տեսարանն է: Աթենքի ծերակույտը որոշում է հաղթանակը
շնորհել նրանցից ուժեղագույնին: Մրցության ժամանակ պոսեյդոնը եռաժանիով հարվածում է
ժայռին և ջուր բխեցնում, իսկ Աթենասը խփում է իր նիզակով, հարվածի տեղում ձիթենու ծառ է բուսնում: Այդ օրվանից Աթենասը դառնում
է Աթենքի հովանավորուհին, իսկ ձիթենու ծառը` քաղաքի խորհրդանիշը; Այսօրվա Պարթենոնը,
իսկ ավելի ճիշտ, նրա հսկայական ավերակները սպիտակ գույն ունեն: Նակինում տաճարի ֆրանտոնների
ֆոնը կարմիր է եղել, ֆրիզը` կապույտ: Այս գունային համակցության վրա փայլում էին մարմարե
քանդակները, որոնց դետալները ոսկեզօծված էին կամ պատրաստված էին բրոնզով: Տաճարի ինտերիերը
բաժանված էր երկու ոչ հավասար մասերի: Արևմտյանը տաճարի փոքր մասն էր, որը ծառայաում
էր որպես հանրապետական գանձարան, արևելյանը բաժանված էր երեք նավերի` երկյարուս սյունաշարով:
Այստեղ գտնվում էր Պարթենոս Աթենասի (կույս Աթենաս) արձանը` մեծ Ֆիդիասի գլուխգործոցը:
Այս արձանի անունով էլ տաճարը կոչվում է Պարթենոն:
 |
| Աթենասի արձանը /համակարգչային վերականգնում/ |
Քանդակն ունի 12մ բարձրություն:
Ֆիդիասը Աթենասին քանդակել է երկար, ծանր զգեստներով, ձախ ձեռքում վահանն է, աջում`
հաղթանակի Նիկա աստվածուհու քանդակը: Աթենասի գլխին զարդարված սաղավարթ է, դեմքը և
ձեռքերը փղոսկրից են, հանդերձը և զարդարանքները` ոսկեթել: Սաղավարտի վրա պատկերված
է հույների մենամարտը ամոզունուհիների և աստվածների կռիվը հսկաների հետ: Առաջին պլանում
Ֆիդիասը պատկերել է հենց իրեն` ճաղատ ծերուկի կերպարանքով: Սա սրբապղծություն էր համարվում,
և Ֆիդիասին մեղադրում են նման մոտեցման, նաև Աթենասի արձանը կառուցելու ժամանակ գողացած
ոսկու և թանկարժեք քարերի համար: Ըստ որոշ վարկածների` Ֆիդիասը մահացել է բանտում,
ոմանք պնդում են, որ աքսորի մեջ:
Աթենասի
արձանը անտիկ արվեստի լավագույն նմուշներից է: Ցավոք, նրա շուրջ դատողություններ այժմ
կարող ենք անել միայն մնացաց մի քանի տեղեկություններով: Արձանի դիմաց ավազան կար,
որից ջուր էր անցնում քանդակին` փղոսկրի ամրությունը պահպանելու համար: Հունաստանի
անկման հետ սկսվում է և տաճարի մայրամուտը: 7-րդ դարում Պարթենոնը դառնում է քրիստոնեական
եկեղեցի` Սբ. Սոֆիա անունով: Շինարարության ժամանակ տաճարի ճարտարապետական տեսքը խախտվում
է: Արևելյան ճակտոնի ֆիգուրները ոչնչացվում են: 1456 թ. Աթենքը գրավվում է թուրքերի
կողմից, Ակրոպոլիսը դառնում է թուրքական ամրություն: Պարթենոնը դարձնում են մզկիթ,
հարավ-արևմտյան կողմում է վեր է բարձրանում մինարեթը: Մեծագույն ողբերգությունը վրա
է հասնում 17-րդ դարում, երբ 1685թ. պատերազմ է սկսվում Թուրքիայի և Վատիկանյան Հանրապետության
միջև: Թուրքերը պատսպարվում են Պարթենոնում, վենետիկցիները պայթեցնում են տաճարը…..
 |
| Պարթենոնի ավերակները |
Տաճարի կենտրոնական
մասն ավերվում է, մնում է միայն արևմտյան պատը և սյունաշարի մեծ մասը: Կռվից հետո վենետիկցիները
որոշում են իրենց հետ վերցնել Պոսեյդոնի արձանն ու «Աթենասի և Պոսեյդոնի մենամարտը»
ռելիեֆի պահպանված ֆրագմենտները: Այս գործերը իջեցնելու ժամանկ դրանք ընկնում և կոտրվում
են: 18-րդ դարի 80-ականներին Թուրքիայում Ֆրանսիայի դեսպանը Փարիզ է բերում Պարթենոնի
մի քանի ռելիեֆներ: 1801-1803թթ. Էլջինը Անգլիա է բերում Պարթենոնի ճակտոններից 12
ֆիգուրներ: Այսօր Պարթենոնից հատվածներ շատ թանգարաններում կան: Ֆրիզի հիմնական մասը
գտնվում է Բրիտանական թանգարանում: Վերականգնողական աշխատանքներ սկսվել են 19-րդ դարում:
1926-1929թթ. վերականգնվել է Պարթենոնի հյուսիսային սյունաշարը: Այս տաճարը միշտ հույների
մոտ ընկալվում է որպես Աթենքի ուժի և փառքի խորհրդանիշ: Այսօր Պարթենոնը համարվում
է անտիկ ճարտարապետության կարևորագույն կոթողներից, համաշխարհային արվեստի և պլաստիկայի
նմուշներից մեկը:
Դե եսիմ` Գ. Ն.
