<<Արվեստաբանություն>> կամ <<արվեստաբան>>
եզրույթները վերջերս շատ են շահարկվում Գյումրիում: Բավականին բարդ և
հետաքրքիր այս մասնագիտության մասին սակայն քչերը գիտեն: Քաղաքն
ինֆորմացվելու կարիք ունի: Անդրադարձը վերաբերում է
արվեստաբանությանն ու դրա խնդիրներին Գյումրիում: Շատերին հետաքրքրող
հարցերին պատասխանում է արվեստագիտության թեկնածու, դոցենտ, Երևանի
Գեղարվեստի պետական ակադեմիայի Գյումրու մասնաճյուղի հումանիտար ամբիոնի
վարիչ, հայ և համաշխարհային արվեստի պատմության դասախոս Արաքս Մարգարյանը:
-Տիկին Մարգարյան, ինչպիսի՞ պատմություն ունի արվեստաբանությունը Գյումրիում:
-Արվեստաբանությունը նոր ոլորտ է Գյումրիում, այն չունի խոր արմատներ:
Երբ 1997թ. հիմնադրվեց Գեղարվեստի ակադեմիայի Գյումրու մասնաճյուղը,
արվեստաբանության բաժին չկար, սակայն տարիների փորձն ու գիտելիքներն օրվա
հրամայական դարձրեցին բաժնի ստեղծումը: Երևանի Գեղարվեստի ակադեմիան մեզ
առաջարկեց Գյումրու մասնաճյուղում ևս ստեղծել արվեստաբանության բաժին: Ինչ
խոսք, սկզբից բավականին դժվար էր, Գյումրին չուներ համապատասխան
մասնագետներ: Որոշ դասընթացներ կազմակերպելու համար ուսանողներին տանում
էինք Երևան, կամ էլ երևանյան դասախոսներին հրավիրում Գյումրի: Ժամանակի
ընթացքում ամեն ինչ կարգավորվեց, բաժինն համալրվեց դասախոսներով,
ստեղծվեցին արվեստաբանական կայքեր, դասախոսներն ու ուսանողները ակտիվորեն
մասնակցում են գիտաժողովների, տարբեր քաղաքային միջոցառումների:
Արվեստաբանության դպրոցը Գյումրիում արդեն կարելի է կայացած համարել, այն
ունի ավանդույթներ, սակայն դեռ չափազանց շատ են անելիքները:
-Իսկ արդյո՞ք պահանջարկ ունեցող մասնագիտություն է սա մեր քաղաքում:
-Շահութաբերության տեսանկյունից` ոչ, անհրաժեշտության տեսանկյունից`
այո: Եթե այսօր կան գյումրեցի արվեստագետներ, ապա անհրաժեշտ են նաև
արվեստաբաններ, որոնք ներկայացնելու ու բացահայտելու են իրենց ժամանակակից
արվեստագետներին: Գյումրուն անհրաժեշտ են գրագետ կազմակերպված
ցուցահանդեսներ ու դրանք ճիշտ ներկայացնող արվեստաբաններ: Իմ ընկալմամբ`
արվեստաբանը յուրօրինակ միջնորդ է արվեստագետի և հասարակության միջև: Այս
մասնագիտությունը մեծ հեռանկարներ կունենա, երբ Գյումրիում գործեն
պատկերասրահ, ցուցասրահ, թանգարաններ: Ի վերջո, արվեստաբանը կերտում է
ճաշակ, ձևավորում որոշակի արժեքային համակարգ, դաստիարակում սերունդ:
-Որպես արվեստաբան ի՞նչ կարծիք ունեք Գյումրիի մշակութային
կառույցների, ինչու չէ, նաև քանդակների վերաբերյալ: Ինչքանով են դրանք
ֆունկցիոնալ և էսթետիկ:
-Գյումրին հետաքրքիր քաղաք է. հակասական և կոլորիտային: Այստեղ նկատվում
է տարբեր ճարտարապետական շերտերի խաչաձևում, համադրում: Քաղաքի
յուրաքանչյուր հատվածն ունի իրեն բնորոշ դիմագիծն ու նկարագիրը: Մինչ օրս
նկատվում է նաև երկրաշարժի գործոնը, որն ասես կոպիտ սպիի նման դաջվել է
քաղաքի դիմագծին: Իհարկե, վերջին շրջանում շատ բան է արվել քաղաքի
վերականգնման համար, սակայն քաղաքը կառուցապատվում է տարերայնորեն:
Բազմաթիվ խանութներն ու ինքնաբուխ կառուցված առանձնատները խաթարում են
քաղաքի ընդհանուր տեսքը: Հիմնական խնդիրը կայանում է տարածքը ոչ իբրև
համալիր դիտարկելու մեջ. քանդակները տարածքի հետ ներդաշնակ չեն: Ինձ համար
առավել արժեքավոր է հին Գյումրու` Ալեքսանդրապոլի ճարտարապետական հատվածը:
Սակայն ցավալին այն է, որ այժմ կառուցում են այնպիսի շինություններ, որոնք
ընդհանրապես չեն համապատասխանում քաղաքի ընդհանուր նկարագրին: Կատարվող
աշխատանքների մեջ էլ կա անփութություն և շտապողականություն.
-Եթե Ձեզ հնարավորություն տրվեր ապամոնտաժելու կամ փոփոխելու արդեն տեղադրված քանդակները, ինչի՞ց եք սկսելու:
- Ինձ համար սա ևս ցավոտ հարցերից է, քանզի շատ հուշարձաններ իմ
կարծիքով տեղահանելու և տեղափոխելու կարիք ունեն: Քանդակները ևս շատ են,
բայց դրանցից քչերն են ստացված: Տարածքը և հուշարձանը պետք է իրար հետ
համահունչ լինեն: Ճարտարապետության ու քանդակի հարմոնիկ ներդաշնակության
օրինակ է Արա Սարգսյանի <<Մայր Հայաստան>> հուշակոթողը: Վերջին
շրջանում կանգնեցված շատ հուշարձաններ <<խանգարում>> են
միմյանց: Օրինակ` թատրոնի դիմաց կանգնեցված Ավ. Իսահակյանի/ հեղ`Ն.
Նիկողոսյանը/ չափազանց մոնումենտալ էր դիտվում շրջապատի հետ: Սակայն նրա
հարևանությամբ տեղադրվեցին նաև Մ. Մկրտչյանի ու Հովհ. Շիրազի /հեղ`Արա
Շիրազ/ քանդակները և տարածքը փոքրացավ, Իսահակյանի արձանը ևս կորցրեց
ընդհանուր տարածքի հետ ունեցած ներդաշնակությունը, խախտվեց
<<համալիր>> հասկացողությունը: Կան թույլ հուշարձաններ, որոնք
պատիվ չեն բերում քաղաքին: Իրենց պարզունակ կառուցվածքով շատ քանդակներ
խեղճացնում են գաղափարը, մինչդեռ քանդակը պետք է ծառայի գաղափարին, ոչ թե
հակառակը: Քանդակները տեղադրված են միայն քաղաքի կենտրոնական մասում:
Ինչու՞ քանդակներ չեն կանգնեցնում օրինակ 58 թաղամասում: Քաղաքի
պուրակները զուրկ են քանդակներից: Այս վայրերը ևս պետք է զարդարել
արվեստով: Երեխաները փոքր հասակից պետք է տեսնեն ու գնահատեն գեղեցիկը…
Ժամանակակից արվեստի վերաբերյալ ևս արվեստաբանն ունի իր կարծիքը: Ըստ
նրա, յուրաքանչյուր արվեստ արտահայտում է իր ժամանակի գաղափարները,
արժեքային համակարգը, շունչն ու էությունը: Եթե համեմատական անցկացնենք
ավանդական և կոնցեպտուալ արվեստների միջև, ապա արվեստաբանի դիրքորոշումը
հստակ է. <<Ամեն մեկն իր ձևի մեջ, իր բովանդակությամբ է պետք դիտել:
Այլ հարց է, որ այսօր կոնցեպտուալ արվեստով փորձում են փոխարինել դասական
նկարչությունը: Վիդեո-արտը, լուսանկարչությունը, կոնցեպտուալ արվեստը դուրս
են մղում ավանդական նկարչությունը, որը բնականաբար ավելի դժվար է
կատարողական առումով և հետևորդները գնալով պակասում են: Մինչդեռ մենք
Գյումրիում ավանդական արվեստի հին ավանդույթներ, ձևավորված նկարչական դպրոց
ունենք: Իմ հիմնադրած երիտասարդ արվեստագետներից բաղկացած <<Real
art>> նախագիծը, կոչված է այս ավանդույթները պահպանելու և
զարգացնելու: Սակայն, միանշանակ, ժամանակակից արվեստը քաղաքին անրաժեշտ է:
Լավ կլիներ, որ Գյումրին ունենար 2 պատկերասրահներ` ավանդական և
ժամանակակից արվեստների: Ես տեսնում եմ այս ուղղությունները զուգահեռ
գոյակցության մեջ>>:
-Ինչի՞ կարիք ունի այսօր Գյումրիի մշակութային կյանքը:
-Գյումրիում արվեստ կա, բայց արվեստի քաղաքականություն չկա, արվեստը
ճիշտ մատուցելու կուլտուրա չկա: Չկան արվեստի կարևոր ինստիտուցիաներ`
պատկերասրահներ, ֆիլհարմոնիա, թանգարաններ: Նկարչական դպրոցը, ուսումնարանն
ու ակադեմիան գործում են իրարից անկախ, դասավանդման համակցված ծրագիր չկա:
“Дом русской книги” և Gallery 25-ում երբեմն անցկացվում են
արվեստաբանական դասախոսություններ, սակայն սա մասնակի է, մինչդեռ
գյումրեցիները արվեստի, հոգևոր սննդի կարիք ունեն:
Քաղաքի մշակութային կյանքի հետ կապված գյումրեցի արվեստաբանը շատ
ցանկություններ ունի. <<Մեծ ձեռքբերում կլիներ այն, որ արվեստի
պատմությունը դասավանդվեր դպրոցներում: Սա մատաղ սերնդին կդարձներ ավելի
բանիմաց, կձևավորեր ճաշակ, և ինչու չէ, կդարձներ ավելի բարի: Կուզենայի, որ
շատ մշակութային հաղորդումներ լինեին, ու դրանք վարեին ոչ թե լրագրողներ,
այլ արվեստաբանները, ովքեր ավելի պատրաստված են և գիտելիքները պրակտիկ
ասպարեզում կիրառելու կարիք ունեն: Քաղաքին արվեստի կենտրոններ են
հարկավոր, որտեղ մարդիկ սիստեմատիկ կերպով կկարողնան արվեստի մասին
ինֆորմացիա ստանալ: Լավ կլիներ, որ ցուցադրեն դասական ֆիլմեր` Տարկովսկի,
Փարաջանով, Փելեշյանի: Սա է պետք Գյումրիին…>>:
Արվեստաբանը ցանկանում է, որ քաղաքի ղեկավարությունը մշակութային
շինություններ կառուցելիս հաշվի առնի արվեստագետի և արվեստաբանի
կարծիքները: Եթե միշտ այսպես լիներ, քաղաքի ընդհանուր արտաքինը այլ տեսք
կունենար…
Արաքս Մարգարյանը, որպես արվեստաբան, ակտիվ գործունեություն է ծավալում
Գյումրիում: Նա <<Real art>> նկարչական խմբավորման
հիմնադիր-համադրողն է, լույս է ընծայել <<Հայ արվեստի
պատմություն>> վերնագրով ձեռնարկը: Արվեստաբանի նպատակն է արվեստի
պատմությունը դարձնել ընկալելի ու հանրամատչելի:
Գոհար Նավասարդյան
ԵԳՊԱ Գյումրու մասնաճյուղ, արվեստաբանության բաժին, 4-րդ կուրս
աղբյուրը` http://hinunor.wordpress.com/
