Միխայիլ Վրուբել /1856-1910թթ./

 XIX դարավերջի և XX դարասկզբի  յուրահատուկ, ինքնատիպ նկարիչ Միխայիլ Վրուբելը, ով ինքնուս էր, վարպետորեն դրսևորել է իրեն մոնումենտալ և հաստոցային գեղանկարչության, գրաֆիկայի, քանդակագործության և այլ բնագավառներում:

Միխայիլ Ալեքսանդրի Վրուբելը ծնվել է 1856 թվականի մարտի 17-ին Օմսկում: Նրա մայրը մահացել է, երբ ինքն ընդամենը 3 տարեկան էր: նկարչի ընտանիքը հաճախ էր մի քաղաքից մյուսը տեղափոխվում: 5-6 տարեկան հասակից փոքրիկ Վրուբելը սկսում է նկարել և 8 տարեկանում, երբ նրանք Պետերբուրգում էին, Վրուբելի հայրը տանում է նկարչական դպրոց: Իսկ մյուս տարի, երբ նրանց ընտանիքը տեղափոխվում է Սարատով, Վրուբելի համար նկարչության ուսուցիչ են վարձում:

“Մի անգամ Սարատով էին բերել Միքելանջելլոյի “Ահեղ Դատաստանը” որմնանկարի կրկնօրինակը,- պատմում է Վրուբելի քույրը` Աննան,- հայրս, իմանալով այդ մասին, տարավ եղբորս որմնանանկարը տեսնելու: Եղբայրս պնդում էր կրկին ու կրկին գնալ որմնանկարը նայելու, և մի օր էլ  կրկնօրինակեց այն` իր բոլոր մանրամասներով”:

Ուսման տարիները Վրուբելը մեծ մասամբ անցկացնում է Օդեսսայում: Նրա քրոջ հավաստմամբ մենք տեղեկանում ենք, որ Վրուբելը այդ տարիներին զբաղված էր Անտիկ և Միջնադարյան պատմությունների ուսումնասիրություններով, միաժամանակ նա սովորում էր լատիներեն, կարդում էր Օվիդիոսի, Հորացիոսի և այլոց ստեղծագործությունները:

1874 թվականին Վրուբելը ընդունվում է Պետերբուրգի ինստիտուտ, որտեղ ևս շարունակում է նկարել: Այս ժամանակաշրջանից հայտնի են նրա մի քանի նկարները` “ Վրուբելը իր դասընկեր Վալուևի հետ”  (1877թ.), “Մարգարիտա”(1877 թ.) որը Գյոթեի “Ֆաուստը” պիեսի նկարազարդում էր: Բայց միայն վերջին կուրսերում է նկարիչը սկսում ստաբիլ հաճախել նկարչության դասընթացների: Նրա ուսուցինչն էր` Պ. Չիստյակովը: Ամեն ինչ կրկին դադարում է, երբ Միխայիլը սկսում է զինվորական ծառայությունը: Եվ վերջապես 1800թ. Վրուբելը դառնում է Նկարչական ակադեմիայի ուսանող: Մեծ երախտագիտությամբ է խոսում Վրուբելը իր ուսուցիչ Չեստյակովի մասին. “Երբ ես սկսեցի սովորել նրա մոտ, ինձ շատ  դուր եկան նրա հայացքները, որոնք  հատուկ էին նաև ինձ, և որոնք ես ունեի ինձ շրջապատող աշխարհի հանդեպ”,- ասում է նկարիչը, և նաև նշում, որ անդադար ցանկություն ուներ շփվելու իր ուսուցչի հետ,  որպեսզի վերցներ նրանից խորհուրդներ և լսեր ուսուցչի քննադատությունները:

Ակադեմիայի տարիներին Վրուբելը շատ է ինքնուրույն աշխատում: Նա  սիրում էր աշխատել ջրաներկով: Վրուբելը շատ է փորձեր կատարել ներկերի հետ, այդ պատճառով էլ նրա կտավների մեծ մասը քայքայվել է, բայց այն ինչ պահպանվել է նկարչի ժառանգությունից, շատ լավ պատկերացում է տալիս նրա հանճարի մասին: Նրա աշխատասիրությունը ապշեցուցիչ է, միայն մի գիշերվա ընթացքում նկարիչը ստեղծում է 100 ֆիգուրից բաղկացած կոմպոզիցիա` “Օրփեոսը դժոխքում” վերնագրով:

Միխայիլը շատ մտերիմ էր իր երկու համակուրսեցիների` Վալենտին Սերովի և նրա եղբոր` Դերվիզի հետ:

Յասամաններ

Դեռևս իր վաղ շրջանի աշխատանքներում զգացվում է Վրուբելի յուրօրինակ ոճը, որը նրան առանձնացնում է ակադեմիական մյուս նկարիչների շարքերից: Վրուբելը իր յուրահատուկ  մեթոդներով, ստեղծել է մի շարք Աստվածաշնչյան տեսարանների պատկերներ` “Մուտք դեպքի տաճար” (1882թ): Նա ստեղծում էր նաև դիմանկարներ, որոնցում վարպետորեն փոխանցում էր բնորդի զգացողություններն ու տրամադրությունը: 1884թ. Վրուբելը թողեց ակադեմիան: Նա ընդունեց Վ.Պրախովի հրավերը` գնալ Կիև և գլխավորել հին Կիրիլովյան եկեղեցու որմնանկարների ռեստավրացիոն աշխատանքները: Խոսքը գնում էր ոչ միայն հների վերականգնման, այլ նաև նոր որմնանկարների ստեղծման մասին: Նկարիչը 1844թ. Վենեցիայում ծանոթացել էր բազմաթիվ որմնանկարների հետ և գիտեր դրանց հետ աշխատելու ձևերը, ինչը նրան շատ օգնեց այս աշխատանքում:.

Նստած դևը

Ավաղ, Վլադիմիրյան տաճարում 1887թ. Վրուբելի կողմից ստեղծված որմնանկարները մեծ արձագանք չստացան, քանի որ նկարիչը խախտել էր եկեղեցական կանոնները` ստեղծելով ազատ կոմպոզիցիաներ, պահպանելով միայն թեման: Նկարչի որմնանկարներում կիրառած կոմպոզիցիոն ձևերը հետագայում տեղափոխվեցին նրա հաստոցային գեղանկարչության մեջ:

1890-ականներին Վրուբելին հիմնականում գրավում էր Սատանայի և չարի թեման: Դեռևս  1885թ. Վենետիկից վերադառնալուց հետո Վրուբելը հորը այսպես էր նկարագրել իր “Դևին”, “Ոգի, որ այդքան էլ չար չէ, ինչքան տանջվում և տառապում է, բայց,  այնուամենայնիվ, շատ հզոր է և հպարտ”:

Իր առաջին այսպես կոչված “Դևին” նկարիչը ցույց տվեց Մոսկվայում, ուր նա տեղափոխվել էր 1889թ.: “Պատանի տիտանը պատկերված է մայրամուտի շողերի ներքո: Նրա գեղեցիկ և ուժեղ մարմինը կարծես չի տեղավորվում կտավում, ձեռքերը լարված և ծալված են, դեմքը զգացմունքներով լի, աչքերում անսահման վիշտ”, – այսպես է նկարագրում  նկարը Ն.Ա Ֆեդորովան:.  1899թ.  նկարիչը ստեղծում է “Թռչող դևին”, որը հիշեցնում է Բլոկի հետևյալ խոսքերը` “Թռչում ենք, թռչում, կուտակվող մթության անսահամնության մեջ”, բայց Վրուբելը չի ավարտում այս աշխատանքը, այլ նոր եռանդով սկսում է աշխատել մեկ այլ “Դևի” կերպարի վրա, որը ստանում է “Պարտված դև” անվանումը (1902թ.): Այս վերջին աշխատանքի թեման ողբերգական կործանումն է: Դևը ընկել է երկնքից, քարքարոտ ժայռերի վրա, որոնք հավերժ ծածկված են ձյունով և սառույցով, թեթև լուսավորված մայրամուտի վերջին շողերով: Ջարդված են դևի ձեռքերը, գլուխը կարծես առանձնացած լինի մարմնից, բայց աչքերում չի մարում բողոքի և պայքարի կրակը:

Թռչող դևը

“Պարտված դևը” շատ է տարբերվում Վրուբելի առաջին “Դևից” և’ կերպարով, և’ կատարման տեխնիկայով: Այստեղ չկա առաջինի բազմերանգությունը, վառ գունավոր հատվածները: “Պարտված դևը” կտավում  միայն սառը երանգներ են, որոնք փոխանցում են մռայլ և լարված իրավիճակ, անգամ այն հատվածներում որտեղ  նկարիչը օգտագործել է տաք գույներ` դեղին, կարմիր` նունպես միախառնված են մոխրագույնի երանգների հետ:

1889թ. Վրուբելը գնում է Մոսկվա, այստեղ սկսվում է նրա գործունեության ամենավառ շրջանը: Նկարիչը ստանում է բազմաթիվ դեկորատիվ պաննոների պատվերներ, որոնցից մեկը` “Վենետիկը” (1893թ.), որը Իտալիա կատարած նոր ուղևորության տպավորությունների արդյունքն էր: Խորը հոգեբական բնույթ ունի 1895 թվականին ստեղծված “Գուշակ կինը” աշխատանքը: Վարդագույն գորգի և կտորների երանգների մեջ պատկերված է մի կին, որի վառվող հայացքը ուղղված է դեպի դիտորդը. այնպիսի տպավորություն է կարծես նրա առջև բացվել է սոսկալի ապագան:

Այս շրջանում Վրուբելը շատ էր աշխատում դիմանկարների վրա: Դրանցում նա արտահայտում էր իր կերպարների, հերոսների հոգու ամենախորը հատվածները, նրանց ամենագաղտնի և թանկ զգացմունքներն ու մտքերը: Նրա բնորդների շրջանը փոքր էր, նկարիչը հիմնականում նկարում էր իր ծանոթներին և հարազատներին: Դիմանկարների փայլուն օրինակներ են Արցիբուշեվայի, Մամոնտովայի և այլոց դիմանկարները:

Վրուբելը անչափ սիրում էր երաժշտությունը: 1890-ականների վերջում նա սկսում է աշխատել թատրոնում: Կատարում է նկարազարդումներ հետևյալ օպերաների համար` “Թագավորական Հարսնացու”, “Մոցարտ և Սոլիերի”, “Արքայազն Սալթանի մասին հեքիաթը” և այլն: Սրանցում գլխավոր դերը կատարում էր տաղանդավոր երգչուհի Նադեժդա Իվանովնա Զաբելը, ով հետագայում դարձավ Վրուբելի կինը: Եվ հետագայում Վրուբելն ասելու է, որ եթե նա իրեն մերժեր, ապա ինքը ինքնասպան կլիներ: 1896թ. հուլիսի 28-ին Շվեյցարիայում տեղի ունեցավ Զաբելի և Վրուբելի ամուսնությունը: Երջանիկ նորահարսը գրել է քրոջը` “Միխայիլի մեջ ես ամեն օր գտնում եմ նոր արժանիքներ, առաջին հերթին նա շատ քաղաքավարի և բարի է, բացի այդ, ինձ նրա հետ միշտ հաճելի է և ուրախ, միասին մենք շատ բաների կհասնենք”:

Պան

Վրուբելի աշխատանքների մասին հետաքրքիր է արտահայտվում 20-րդ դարի քննադատ Մ. Ալպատովը: “Վրուբելի աշխատանքներում կան այնպիսինները, որոնցում նա հատկապես աչքի է ընկնում որպես պատմող, այդպիսին է օրինակ նրա “Գիշերին” (1900թ.) նկարը: Ծաղկած մարգագետնում` խավարի մեջ, երևում են ձիերը, որոնց պահապանը մերկ սատիրն է: Յուրահատուկ աշխատանք է նաև “Պանը” (1899թ. ): Նա մի ծերունի է` սրինգը ձեռքին, գիշերային բնանկարում պատկերված:

Նկարչի գլուխգործոցներից է “Կարապ արքայադուստր” (1900թ.) աշխատանքը: Խոշոր աչքերով, սևահեր կինը կանգնած է սադափե պատյանի մեջ`  կարապի թևերով, լուսավորված սառը երանգներով”: “Եղրևանի” (1900թ.) կտավում Վրուբելը շատ գեղեցիկ է ստեղծել ոչ միայն փարթամ ծաղիկների թուփը, այլ նաև դրա առջև գիշերվա խավարում կանգնած աղջկա ներաշխարհը:

Արքայադուստր կարապը

1901թ. ամռանը ծնվում է Վրուբելի առաջնեկը` Սավոչկան: Նա ի ծնե հիվանդ էր, և երկու տարի անց մահանում է:Եվ հենց սա է պատճառը որ Վրուբելի մոտ սկսեց առաջանալ հոգեկան հիվանդություն, սակայն դա չէր խանգարում նկարչին աշխատել: Վրուբելին  բուժող բժիշկը գրում է,-“ Նա բնության կողմից ստեղծված էր որպես շատ զգացմունքային մարդ, նա իր ողջ էությամբ նկարիչ էր: Վրուբելը միշտ նկարում էր, կարելի է ասել անդադար: Արվեստը նրա համար այնքան կարևոր էր, որքան օդը: Քանի դեռ ապրում է մարդը, նա շնչում է, քանի դեռ ապրում է Վրուբելը` նա ստեղծագործում է…”:

Իր կյանքի վերջին տարիներին Վրուբելը ստեղծում է իր ամենանուրբ և զգացմունքային դիմանկարը` “Ն. Ի. Զաբելի դիմանկարը սոճիների ֆոնին” (1904թ.): Ստեղծում է նաև իր ինքնադիմանկարները, նկարում է Վալերի Բրյուսովին, ում դիմանկարը, սակայն, մնում է անավարտ, որովհետև Վրուբելի հետ դժբախտություն է պատահում… նա կուրանում է…

Միխայիլ Ալեքսանդրովիչ Վրուբելը մահանում է 1910թ. ապրիլի 14 ին: Պոետ Ալեքսանդր Բլոկը նրա գերեզմանին կանգնած ասել է` “Վրուբելը մեզ մոտ եկավ որպես ավետաբեր: Նա մեզ թողեց իր “Դևերին”` բացահայտելով տանջանքը, պայքարը և մարդկային այնպիսի զգացմունքներ, որոնք բացահայտվում էն դարը մեկ”:

Նյութը պատրաստեց Անետ Ռիդլը