Դիեգո Վելասկես.. Ջուլհակուհիները

Իսպանացի հանճարեղ նկարիչ Դիեգո Վելասկեսի գլուխգործոցներից մեկն իրավամբ <<Ջուլհակուհիները>> /1657թ./ կտավն է: Երկար ժամանակ նկարն անվանել են <<Մադրիդի Սանտա-Իզաբել գոբելենի գործարանը>>, բայց 1948թ. Դիեգո ԱՆգուլո Ինիգեսը ուշադրություն հրավիրեց այն հանգամանքի վրա, որ Վելասկեսը պատկերել  է տեսարաններ Արաքնեի մասին լեգենդից: Արդյունքում ստեղծագործությունը սկսեցին անվանել նաև  <<Լեգենդ Արաքնեի մասին>> /"Fabula de aragne"/: Այն այժմ գտնվում է Մադրիդի Պրադո թանգարանում:

Դիեգո Վելասկես-Ջուլհակուհիները, կտավ, 1657թ. Մադրիդ, Պրադո

Կոմոպոզիցիայի տեսանկյունից կտավը բաղկացած է երկու հատվածից: Առաջին պլանում մուգ ֆոնի վրա պատկերված են ջուլհակուհիները: Կենտրոնում մի երիտասարդ աշխատող ծնկի եկած թել է մանում: Աջ կողմում մեկ այլ կին է, որը զբաղված է իր աշխատանքով և զուգահեռ զրուցում է իր կողքին կանգնած աղջկա հետ: Նրանց թիկունքում` կարմիր վարագույրի հետևում, երևում են իրար վրա դարսված պատրաստի գոբելենները: Աշխատանքը արհեստանոցում եռում է: Կոմոպոզիցիայի ձախ մասը ևս զարգանում է նույն կերպ: Հեղինակը այստեղ ևս պատկերում է երկու ջուլհակուհիների: Հետաքրքիրն այն է, որ կանայք տարբեր տարիքի են: Նրանց մեջ կան և տարեցներ, և օրիորդներ: Սյուժեն պարզ ու հասարակ է և պատկերված է նույնպիսի պարզությամբ, սակայն գունաշարն ու  կերպարների դիրքերը նկարին յուրահատուկ դինամիզմ են հաղորդում:

Նկարի 1-ին պլանը

Նկարի հետին պլանում Վելասկեսը նկարել է երկու ազնվական կանանց, ովքեր նայում են պատից կախվախ գորգերին: Նկատելի է, որ ձախ կողմում արհեստանոցի տիրուհին է, ով համբերությամբ սպասում է, թե հյուրերից ով կցանկանա գնել գորգը: Հետաքրքիր է գորգի սյուժեն: Նրանից էլ գալիս է այս ստեղծագործության երկրորդ անվանումը` <<Լեգենդ Արաքների մասին>>: Գորգը պատկերում է հույն ջուլհակուհի Արաքնեին, ով իր արհեստը սովորել էր Աթենաս դիզուհուց: Արաքնեն այնքան լավ էր կարում և գորգեր գործում, որ մտածում էր, թե իրեն հավասարը չկա ոչ Աթենքոի մահկանացուների, ոչ էլ Օլիմպոսի աստվածների մեջ: Նա կարում էր մառախուղի նմանվող թելթրով, նրա կտորները թափանցիկ էին, ինչպես օդը: Իր տաղանդի ու ուժի վրա Արաքնեն շատ էր վստահ և որոշում է մարտահրավեր նետել իր հովանավորին ու ուսուցչին` Աթենաս_Պալասին: Աստվածուհին խորհուրդ է տալիս նրան չմարտնչել աստվածների հետ և բավարարվել նրանով, ինչ ունի, քանի որ տարիներն ու ծերությունը ուշ թե շուտ կխլեն նրանից իր տաղանդը: Հպարտ ու մեծամիտ Արաքնեն չի համաձայնում և մրցում է աստվածուհու հետ: Նա պարտվում է, և Աթենասը նրան տգեղ սարդ է դարձնում…

                               Կանանց խմբերը. հատվածներ

Դիցաբանական սյուժեն նկարիչը պատկերել է այնպես, ինչպես ինքն է երևակայել: Եթե հետևենք այն վարկածին, որ նկարը ստեղծելիս Վելսակեսի վրա ազդեցություն է ունեցել Օվիդիոսի <<Կերպարանափոխությունները>>, ապա արհեստանոցում ձախ կողմում պատկերված աղջիկը երիտասարդ Արաքնեն է, մյուս կողմում նկարված ծեր կինը` Աթենասը:  Իսկ գորգի վրա պատկերված է այս լեգենդի շարունակությունը, երբ Արաքնեն կանգնած է իր` <<Եվրոպայի առևանգումը>> թեմայով գործած գորգի դիմաց: Առասպելը պատմում է, որ Արաքնեն իր գորգում պատկերել է աստվածներին որպես թույլ էակներ, ովքեր անզոր են հասարակ մահկանացուների ուժի ու կրքի դիմաց:  Իսկ Արաքնեի կողքին սաղավարտով Աթենասն է: Դիցաբանության մեջ նա առավելապես  հենց այսպես էլ հանդես է գալիս:

Նկարի կոմպոզիցիան կառուցված է հեռանկարի, լույս ու ստվերի կանոններով: Նկարիչը առաջին և երկրորդ պլանները վարպետությամբ բաժանում է իրարից: Այս գործում զգալի դեր ունի երկու պլանների բաժանման, անցման տեղում նկարված աստիճանը: Սա դիտողին կարծես տանում է գորգի մոտ և հետ  բերում արհեստանոց: Ինչ վերաբերում է գորգին, ապա այն իր հերթին ևս հանդես է գալիս որպես առանձին պլան:

Նկարի 2-րդ պլանը

Վելասկեսի <<Ջուլհակուհիները>> կտավը փորձենք վերլուծել Վիոլֆլինի առաջարկած համեմատական զույգերով: Գծերն այս կտավում  այդքան էլ նկատելի չեն, գույնը խոչընդոտում է գծերի ընդգծվելուն. կտավը գեղանկարչական է: Այստեղ շեշտը դրված է առաջին պլանի վրա, ուստի ֆորմաները բաց են, հեռանկարը գնալով լայնանում է` նկարի տարածությունը դարձնելով խորը: Առաջին պլանում պատկերված կենցաղային տեսարանը համախմբում է բոլոր կերպարներին մեկ ընդհանուր գործողության շուրջ: Այս տեսակետից նկարի կոմպոզիցիայի եզակիությունն ապացուցված է, սակայն հետին պլանում պատկերված դիցաբանական սյուժեն կարծես առանձին նկար լինի այս նկարում, իր կերպարներով դարձյալ եզակի է: Թերևս այս երկու ինքնուրույն տեսարանները կարող են դիտարկվել միասին և կտավի կոմպոզիցիան դարձնել բազմակի, քանի որ սյուժեի տեսանկյունից տիրուհին ցույց է տալիս հյուրերին ջուլհակուհիների կարած գորգը, իսկ կոմպոզիցիայի առումով` նկարի երկու պլանները պատկերում են արհեստանոցի երկու սենյակները, որոնք իրար են կցված աստիճաններով: Կերպարների հագուստները, դեմքերը, սենյակի առարկաները ճշգրտորեն պատկերված չեն, սակայն, չենք կարող ասել, որ նկարն ամբողջությամբ զուրկ է մանրակրկտորեն նկարված դետալներից:
Վելասկեսի այս ստեղծագործությունն իր սյուժեով ու կատարման վարպետությամբ համարվում է Պրադոյի լավագույն նմուշներից մեկը: Այն, միանաշանակ, այս նկարչի գլուխգործոցներից է ու իսպանական արվեստի այցեքարտերից...

 Դե եսիմ` Գ.Ն.