1956 թվականի Փարիզում լույս տեսավ մի գիրք` «Рогоносцы
старомодного современного
искусства» վերնագրով:
Գրքի առաջին էջին գրված էր «Ավիդադոլլարս»` բաղկացած Սալվադոր Դալիի անվան և ազգանվան խառը
տառերից: Այս մականունը նկարչին տվել էր մեկ այլ սյուրռեալիստ` Անդրե Բրետոնը: Բառացի
թարգմանաբար այն նշանակում է «жадный до долларов»:
Ինքն իր մասին Դալին ասել է` «Դեռ պատանի
հասակում, երբ իմացա որ Միգել դե Սերվանտեսը, գրելով իր անմահ «Դոն Կիխոտը», մահացել
է ծայրահեղ աղքատության մեջ, և Կոլումբոսը, Նոր աշխարհ հայտնաբերելով, նույնպես մահացել
է աղքատ վիճակում, ես որոշեցի լսել իմ զգուշության
ձայնին, որը ինձ խորհուրդ էր տալիս որքան հնարավոր է շուտ գոնե մուլտիմիլիոնատեր դառնալ»: Միգուցե
այս և այլ էքստրավագանտ հայտարարությունների իմաստն այն էր, որ նկարիչը հասարակության
ուշադրությունը կենտրոնացնի իր վրա… Պետք է խոստովանել, որ դա նրան հաջողվեց: Դեռ երեսուն տարի առաջ նրա մասին գրում էին որպես մի անձնավորության, ով ատում էր դատարկությունը
իր բոլոր դրսևորումներով: Որպես մի մարդու, ով կախվածություն ուներ ճանաչված լինելուց,
որպես սյուրռեալիզմի խոշորագույն ներկայացուցչի:
Եվ իրոք, իսպանացի մեծ սյուրռեալիստի համբավը տարածվեց լեգենդներով
և բնութագրվեց տարբեր եզրույթներով` միստիկ, սկանդալային, հանելուկային, փիլիսոփայական,
որոնցից յուրաքանչյուրին էլ Դալիի արվեստը բնորոշ է:
Սալվադոր Դալի. Քաղաքացիական պատերազմի կանխագուշակումը. կտավ, ուղաներկ. 100×99, Ֆիլադելֆիայի Գեղարվեստի թանգարան |
Ամեն ինչ սկսվես նրանից, որ նա դեռ փոքր տարիքից իրեն հանճարեղ
նկարիչ ճանաչեց` չհուսահատվելով անգամ այն փաստից, որ իրեն դուրս արեցին Մադրիդի Սան
Ֆերնանդո ակադեմիայից: Սալվադորը համոզված էր, որ գերազանցել է անգամ իր ուսուցիչներին:
Ստեղծագործական կյանքի սկզբում ազդեցություն կրելով իմպրեսիոնիզմից և կուբիզմից, հետագա
գործունեության ընթացքում Դալին կողմնորոշվում է դեպի սյուրռեալիզմը: Սյուրռեալիզմը`
ֆրանսերեն surrealisme` գերիրական բառից, առավել շատ էր համապատասխանում նկարչի փիլիսոփայական
հայացքներին: Եվ իզուր չէ նա ասել` «Սյուրռեալիզմը
ես եմ»…
Սալվադոր Դալին, հիրավի, ողջ աշխարհում ճանաչվեց սյուրռեալիզմի առաջնակարգ վարպեստ: Նրա ստեղծագործությունները
ապշեցնում էին ոչ միայն քննադատներին, այլև նկարիչ ընկերներին: Ամեն ինչում նա տեսնում
էր արվեստի կերպար, և ցանկացած սովորական առարկա կարող էր դարձնել երևակայության աղբյուր:
Շատ հաճախ, անգամ չհասկանալով թե ինչ միտք է ցանկացել փոխանցել իր նկարով հեղինակը,
դիտորդները պարզապես շատ երկար ժամանակ մնում էին դրա ազդեցության տակ:
Այժմ անդրադառնանք Դալիի ամենահայտնի ստեղծագործություններից
մեկին` «Քաղաքացիական պատերազմի կանխագուշակումը» (իսպ.` Premonición de la
Guerra Civil): Աշխատանքն այլ կերպ անվանում
են նաև «Եփված լոբով փափուկ կոնստրուկցիա» (Мягкая конструкция с варёными бобами): Կտավը ստեղծվել է 1936 թվականին: Երբ Իսպանիայում սկսվեց քաղաքացիական պատերզամը, Դալին ընտրեց ֆալանգիստների կողմը: Նա գեներալ Ֆրանկոյի մեջ տեսնում էր քաղաքագետի, ով կարող էր ժողովրդին առաջնորդել այնպես, ինչպես ոչ մի կառավարիչ: Բայց ինչպես ասել է Ռոժինը` «Դալիի մեկնաբանությունները ամեն ինչի և ոչ մի բանի մասին պետք չէ միշտ բառացի հասկանալ»: Նրա հակասական բնավորությունը հատկապես արտահայտիչ է, երբ նա մի ձեռքով մասնակցում է քաղացիական պատերազմին, մյուսով ստեղծում իր ամենահայտնի և ամենյուրահատուկ աշխատանքներից մեկը:
Եվ իրոք, երկու մեծ կերպար` դեֆորմացված, մարմնի մասերի մուտացիայի ենթարկված ձևերով, որոնցից մեկը նման է ցավից գոռացող և աղավաղված մարդկային դեմքի, իսկ մյուսը անհասկանալի տեղից դուրս եկող և անորոշության մեջ ջղաձգված ձեռքերի: Նրանք կարծես պայքարի մեջ են իրար հետ: Ըստ երևույթին, ֆիգուրներից մեկը մարմնավորում է Երկրորդ Իսպնական Հանրապետությունը, մյուսը` ընդդիմությունը, որի կողմնակիցն էր ֆաշիստական Իտալիան: Եվ, քանի որ պատերազմում հաղթանակ տարան վերջիններս, ուստի վերևի ֆիգուրը հենց խորհրդանշում է նրանց: Իսպանիայի տեղադրվածությունն ու Դալիի ֆիգուրների դիրքը |
Կոմպոզիցիայի կենտրոնում պատկերված ֆիգուրներն իրենց դիրքով խորհրդանշում են Իսպանիան: Եթե ուշադիր նայեք աշխարհագրական քարտեզին, Իսպանիան իր տեղադրվածությամբ համապատասխանում է Դալիի պատկերած ֆիգուրների օրինաչափություններին:
Այս կերպարները պատկերված են սովորական իսպանական բնապատկերի
ֆոնին: Հեռվում` լեռների մոտ երևում են քաղաքային տեսարաններ: Հորիզոնի ցածր գիծը ավելի է շեշտում առաջին պլանում
պատկերված կերպարների լարվածությունը: Երկնքի ամպերը` իրենց անհանգիստ շարժումով էլ
ավելի են ըդգծում մարդկային կրքերը, որ բնորոշ են այս երկու կերպարներին:
Կտավը չափսերով շատ մեծ չէ, բայց այն ընդունակ է ահռելի ազդեցություն թողնել դիտորդի վրա` շնորհիվ իրական բնության և մուտանտ-կերպարների զուգորդման: Կոմպոզիցիայի ձախ կողմում մարդկային մի ռեալիստական ֆիգուր է` հիմնական կերպարներից խիստ տարբերվող: Սա, հնարավոր է մարդկությունն է, որն ասես խոնարհված է պատերազմի առաջ, մյուս կողմից ես նմանեցնում եմ վան Գոգին... նայեք ինքներդ.
Կտավը չափսերով շատ մեծ չէ, բայց այն ընդունակ է ահռելի ազդեցություն թողնել դիտորդի վրա` շնորհիվ իրական բնության և մուտանտ-կերպարների զուգորդման: Կոմպոզիցիայի ձախ կողմում մարդկային մի ռեալիստական ֆիգուր է` հիմնական կերպարներից խիստ տարբերվող: Սա, հնարավոր է մարդկությունն է, որն ասես խոնարհված է պատերազմի առաջ, մյուս կողմից ես նմանեցնում եմ վան Գոգին... նայեք ինքներդ.
Հատակին լոբու հատիկներ են թափված: Ինչպես նշեցինք նախորդիվ,
ստեղծագործությունն անվանում են նաև «Եփված լոբով փափուկ կոնստրուկցիա»: Այսինքն, հատակի
լոբիները պատահական չեն: Հնարավոր է, որ փափուկ կոնստրուկցիան հենց ֆիգուրներն են,
իսկ լոբին, որ գրեթե չի երևում, ուղղակի կոմպոզիցիայի բաղկացուցիչ մաս է: Սակայն, նկարի աբսուրդն էլ կայանում է հենց
նրանում,թե ինչ կապ ունեն իրար հետ մերկ ֆիգուրները, պատերազմն ու լոբին...Սա Դալիի
սյուրռեալիզմն է, որը, թերևս, ոչ ոք հասկանալ չի կարող...
Հակապատերազմյան այս աշխատանքը միաժամանակ և´ սարսափ
է հաղորդում, և´ զզվանք, որով նա արթնացնում է մարդկային գիտակցությունը,
մերկացնում իրականությունը անիրական կերպարներով:
Ինքը` նկարիչը, ասել է «Սրանք ուղղակի
իսպանական պատերազմի հրեշները չեն, առհասարակ պատերազմի հրեշներն են»:
Նյութը պատրաստեց Անետ Ռիդլը
Комментариев нет:
Отправить комментарий