Էքսպրեսիոնիզմի վառ օրինակ այս կտավը ստեղծվել է չորս օրինակով
և մինչև օրս էլ զարմացնում է իր յուրահատուկ
ներքին ուժով ու լարումով:
Այն զգացմունքային, բարդ խճճված գեղանկարչության արտահայտում
է, գեղանկարչություն ոչ արտաքին ֆորմաների և գույների, այլ ներքին հորձանքների`
փոխանցվող վրձնի և ներկերի միջոցով, որը հստակ և միանշանակ զգացվում
է հանդիսատեսի
կողմից:
Նորվեգացի
նկարիչ Մունկն այս կտավում ներդրել է իր ծանր ճակատագիրն ապրելու ընթացքում կուտակած
ողջ ցավը և ողջ հուսահատությունը, որն անհաղորդ չի թողնում ոչ ոքի... Նկարի առաջին տարբերակի
ստեղծման ժամանակ
(1893թ.) 30-ամյա Մունկի կյանքը լեցուն էր ցավի և հուզմունքի փորձով:
Նրա մանկությունն անցել է Քրիստիանիայում /այն տարիներին
Նորվեգիայի մայրաքաղաք
Օսլոն կրում էր այս անունը/: Երբ Էդվարդն ընդամենը
հինգ տարեկան էր, մայրը մահացավ տուբերկուլյոզից: Առաջին ծանր կորստին հաջորդեց
երկրորդը. 15 տարեկան հասակում այդ նույն հիվանդությունից մահացավ Էդվարդի քույր Սոֆին: Երկու ամենասիրելի
անձանց կորուստը
վերջնականապես խավար իջեցրեց ապագա նկարչի հոգուն` մթագնելով նրա մանկությունը: Առանց այդ էլ լինելով հիվանդոտ,
թուլակազմ եւ հիվանդագին երևակայությամբ օժտված երեխա` Էդվարդն ընկավ մռայլության ու հոռետեսության գիրկը: Նա հետագա ողջ կյանքի ընթացքում այդպես էլ չկազդուրվեց
ճակատագրի հասցրած հարվածներից ու վերքերից. հիվանդությունների, մահվան, թախծի, հուսալքության թեմատիկան
դարձավ նրա ստեղծագործությունների հիմքը:
Հետազոտողները նշում են նաև նրա նախասիրության մասին դեպի օրագրային
գրառումները,որոնցից մեկում նա գրում է.
<<Ես երկու ընկերներիս հետ գնում էի ճանապարհով, հանկարծ արևը մայր մտավ և ամբողջ երկինքը դարձավ արյունոտ,
ես կարծես զգացի տխրության
շունչը:Ես կանգնցի, հենվեցի կամուրջին` մահացու հոգնած: Քաղաքի վրա կախվել էին արյունոտ
գոլորշու քուլաները:Իմ ընկերները
շարունակեցին քայլել, իսկ ես մնացի կրծքիս բաց վերքով:Բարձրաձայն, անսահման
ճիչը մխրճվեց շրջապատող բնության
մեջ>>:
Այսպիսին
է Մունկի
<<Ճիչը>>: Կտավի չորս տարբերակներից երեքը պահպանվում
են թանգարաններում, եւ միայն մեկն էր, որ մինչ
Sothebys աճուրդում վերջերս ռեկորդային գնով վաճառվելը պահպանվում
էր նորվեգացի
գործարար Պետեր Օլսենի անձնական
հավաքածուում: Օլսենի հայրը բարեկամական
հարաբերություններ ուներ Մունկի հետ եւ հովանավորում
էր նրան: Ի դեպ, կտավի վաճառքից
ստացված հասույթն
ուղղվելու է Նորվեգիայում նոր թանգարանի, արվեստի կենտրոնի եւ հյուրանոցի կառուցմանը:
Կտավի այս տարբերակը մյուսների
համեմատ ավելի արժեքավոր է նաեւ այն պատճառով, որ Մունկը փոքրիկ բանաստեղծություն է գրել նկարի համար եւ սեփական ձեռքով պատրաստել նկարի փայտե շրջանակը:
«Ճիչը» շարքի մյուս երեք կտավները մի քանի անգամ գողացվել են թանգարաններից, ապա հայտնաբերվել ու վերադարձվել: Ճանաչված
արվեստաբան եւ Էդվարդ Մունկի կենսագիր Ալեքսանդր
Փրուֆրոքը, փաստերը վկայակոչելով, պնդում է, թե իրականությունից հեռու չէ ժողովրդի
շրջանում տարածված
այն կարծիքը,
որ «Ճիչը» անեծք պարունակող
եւ միստիկական
զորություն ունեցող կտավ է: Այս կամ այն կերպ նկարի հետ առնչված մարդկանց
կյանքը ենթարկվում
էր չար ուժերի ազդեցությանը`նրանք հիվանդանում
էին, վիճում էին հարազատների
հետ, ընկնում էին դեպրեսիայի
մեջ կամ հանկարծակի մահանում:
Այս ամենը ստեղծում են նկարի ոչ բարի համբավը և Օսլոյի թանգարանի այցելուները
վախով էին դիտում այս կտավը: Բայց անգամ այստեղ նրանից փրկություն
չկար: Մի անգամ թանգարանի
աշխատակիցը պատահմամբ
գցում է կտավը, որոշ ժամանակ անց նրա մոտ սկսվում են սարսափելի գլխացավեր:Ցավերը գնալով դառնում էին անտանելի և նա չդիմանալով
ի վերջո ինքնասպան է լինում:Մյուս անգամ նկարը գցում է մի ուրիշ աշխատակից, մի շաբաթ անց նա սարսափելի
ավտովթարի է ենթարկվում, որի ընթացքում մնում է հաշմանդամ:
Մի անգամ էլ թանգարանի
այցելուներից մեկը ձեռք է տալիս նկարին, մի քանի օր անց նրա տանը հրդեհ է բռնկվում , նա այրվում է:
Բայց արդյոք այս պատմությունները համապատասխանում են իրականությանը, թէ ֆանտազիայի
արդյունք են, ոչ ոք չի կարող ասել: Ինչեւէ, փաստն այն է, որ փսիխոզի ծանր տեսակով տառապող Մունկը այս կտավը ստեղծել է հոգեկան խանգարման վիճակում,
ինչով էլ շատերը բացատրում
են նկարի յուրօրինակ էներգետիկան:
Հատկանշական է, որ նացիստական
Գերմանիայում Մունկի կտավների ցուցադրությունն առհասարակ արգելված
էր, ընդ որում` անձամբ Ադոլֆ Հիտլերի կողմից: Կտավների
զգալի մասը ոչնչացումից փրկել էր այն նույն Օլսենը, ում որդին «Ճիչը» վաճառքի դրեց նյույորքյան
աճուրդում:
Շատ հետաքրքիր պատմություններ կան նաև կապված Մունկի կյանքի հետ: Մունկը առաջին հայացքից անմիջապես
ուշադրություն էր գրավում կանանց շրջանում, սակայն ինքն էր խուսափում լուրջ, կայուն ու երկարատև հարաբերություններ հաստատելուց և ընտանիք կազմելուց`
մտավախություն ունենալով,
թե իր զավակներին կփոխանցի
ժառանգական տուբերկուլյոզը և հոգեկան անհավասարակշռությունը: Նրա կյանքում տեղ գտած միակ հիշարժան սիրավեպի
հերոսուհին նորվեգացի
մի առևտրականի
դուստր Տուլա Լարսենն էր, ում հետ նկարիչը ծանոթացել
էր 1898-ին: Չորս տարի տևած սիրավեպը
դրամատիկ ավարտ ունեցավ: Տուլան սիրահարված էր նկարչին և պնդում էր, որ իրենց հարաբերություններն օրինականացվեն, սակայն Մունկը խուսափում էր ամուսնությունից:
Կյանքի վերջին տարիներին
Մունկը, գտնվելով
հոգեբուժարանում, ծանոթացավ
տաղանդավոր հոգեբույժ
Լինդեի հետ, ով նրա արվեստի մեծ երկրպագուներից էր և իրապես կարողացավ մեծ արդյունքի հասնել նկարչի հոգեկան հավասարակշռությունը վերականգնելու և կայունացնելու գործում:
1943թ-ին, երբ ապաքինված
Մունկը հիվանդանոցից
արդեն վերադարձել
էր իր առանձնատունը, մերձակայքում
զինամթերքի պահեստի մեծ պայթյուն
տեղի ունեցավ,
ինչի հետեւանքով
դեկտեմբերյան անտանելի
ցուրտը թափանցեց
փշրված ապակիներով
նրա բնակարանը:
80-ամյա Մունկը, ով միայնակ էր բնակվում,
չէր կարող հոգալ իր կարիքները: Ցրտահարությունը վերաճեց բրոնխիտի,
եւ 1944-ին նա վախճանվեց
միայնության մեջ` այդպես էլ չհասցնելով տեսնել Նորվեգիայի ազատագրումը
ֆաշիստական նվաճողներից:
Նյութը պատրաստեց Նաիրա Աբրահամյանը
Комментариев нет:
Отправить комментарий